2016年9月25日 星期日

Tâi-gí siá-hoat

<Tâi-gí siá-hoat>
Lán chit kúi tang mā sǹg khòaⁿ chiâⁿ chē Tâi-gí chheh ah.Beh mn̄g ka-tī chi̍t kóa mn̄g-tê, nā Tâi-gí ē pó-liû--lo̍h-lâi, ē koh chhun toh chi̍t chióng siá-hoat. Che sī chiam-tùi bûn-jī niâ, koh iáu-bē kóng tio̍h gí-giân.

Chiàu hiān-chhú-sî, kan-taⁿ ē chhun 3 chióng.

1.       Choân-hàn
2.      Hàn-lô
3.      Choân-lô.
Jī-tián bô sǹg
Tōa-goân-chek Hàn-jī tiāⁿ-tio̍h ài thóng-it--ê, seng mài koán kàu-io̍k-pō͘ chò liáu siáⁿ-khóaⁿ. Ka-tī o͘-pe̍h chō-jī--ê, tiāⁿ-tio̍h ē bô tha̍k-chiá, tû-hui ū lâng goān-ì lâi hoan. Ka-chai, kòe-khì ū chiâⁿ chē sian-pòe tâu-li̍p hiah koa-á-chheh ê tiān-chú-hòa, hō͘ chē-chē toan-tiah ê gí-sû lâu--lo̍h-lâi. Che thèng-hó soat-bêng LÔ-MÁ-JĪ ê hó-chhù, kang-kū-sèng.

Mā seng mài kóng kàu-io̍k-pō͘ ê sim-lí sī beh sak hàn-jī niâ. Tâi-lô kap PE̍H-ŌE-JĪ khah-si̍t sī bô siáⁿ chha-pia̍t. Lán bô te̍k-pia̍t pâi-thek, khòaⁿ kò-jîn.

Hàn-lô èng-kai sī chi-chhî-chiá ǹg choân-lô ê bo̍k-piau. Lán mā seng kā choân-lô àn hā.

Án-ne, khòaⁿ chhun choân-hàn kap hàn-lô niâ.

Lán siat-sú chi̍t-kóa mn̄g-tê, toh chit chióng siá-hoat ū hoat-tō͘ pó-liû khah oân-chéng ê Tâi-gí koh ū khah hó ê kàu-io̍k kang-kū-sèngTong-jiân, jīm-hô toh chi̍t chióng lóng ài kàu-io̍k.

LÔ-MÁ-JĪ ê te̍k-sek sī siáⁿ?四書五經讀透透毋捌黿鼇龜鼈竈。(sù-si gō͘-keng tha̍k thàu-thàu, m̄ bat gôan ngô͘ ku pih chàu.
Jī-bú chió koh ū pheng-im pó-liû kok tē-hong ê khiuⁿ-kháu, tú-chiah kóa-á-chheh ê lē í-keng chiâⁿ bêng--ah. Jî-chhiáⁿ tú tio̍h gōa-lâi-gí koh ē-sái sûi-sî chiò it-tēng ê kui-chek lâi hō-miâ,hàn-jī siá-hoat chiâⁿ oh thóng-it, sī beh ná kiâⁿ hiòng kok-chè-hòa. O̍h hàn-jī kám bián seng o̍h pheng-imO̍h hàn-jī kám m̄-bián o̍h chhit-siaⁿ, siaⁿ-tiauKám tio̍h ài hiah siâng têng-kangP-ph-b í-keng sī kòe-sî ê mi̍h to bián koh tâm-lūn. M̄-thang kóng LÔ-MÁ-JĪ kan-taⁿ sī chù-im chit khoán bô tì-sek ê ōe. Sè-kài m̄-sī hàn-jī chiah sī jī.
Lán chai chia ê hó-chhù beh hō͘ lâng sêng-jīn chiâⁿ oh, iû-kî chit khóaⁿ ê khoân-kèng kap chē-chē lâng pó-siú ê su-sióng.

Nā kàu-io̍k chún-kóng án-ne, ha̍k-hāu lóng ū kà, sī án-chóaⁿ ē khòaⁿ bôHe m̄ tō sī kā LÔ-MÁ-JĪ tòng-chò pheng-im niâ, ū hit chióng kan-taⁿ hàn-jī sī hàn-jī ê su-sióng. Khòaⁿ chē-chē choân-hàn ê chheh mā sī chù-kái chiâⁿ chē pheng-im, he sī ūi-siáⁿ-mi̍h Kám sī sim-thāi tō sī LÔ-MÁ-JĪ m̄ sī jī Tiāⁿ-tio̍h ū chi̍t-kóa kai-kip tī lāi-té.

In nā kóng bô, chhéng-kàu sī án-chóaⁿ mā seng siá LÔ-MÁ-JĪ chiah chù-kái hàn-jī tō hó. Pêⁿ-pêⁿ lóng sī jī, kám lóng bô chhaSiá hàn-jī chù-kái kám ē khah chióSiá hàn-jī nā beh liām kám bē tâⁿ-khì
Che mā khòaⁿ chhut LÔ-MÁ-JĪ ê kang-kū-sèng í-keng hông am-khàm khiài--ah. Hàn-jī hiān-chhú-sî ê kang-kū-sèng sī ké--ê, sī hông khòng-chè--ê, koh ū lâng ê pûn-tōaⁿ chò-sêng--ê. Kang-kū-sèng, hāu-lu̍t sī lâng tiau-kang ba̍k-chiu tòng-chò bô khòaⁿ--ê, thiah-pe̍h-kóng, tō sī m̄ goān khì ha̍k-si̍p niâ.

Tong-jiân, it-poaⁿ siá-chò ū khó͘-lêng bô ēng tio̍h hia lán kóng--ê khah toan-tiah ê Tâi-gí sû mā bô su-iàu. Lán lâi khòaⁿ ê sî tō ē mn̄g ka-tī che sī beh tha̍k siáⁿ-mi̍h imChe sī Tâi-gí bûnKap ēng tha̍k hôa-gí ū siáⁿ-mi̍h cheng-chhaTha̍k-chiá sī ēng hôa-gí á sī Tâi-gí lâi tha̍kTùi tha̍k-chiá ê gí-giân ê pō͘-hūn kám ū-iáⁿ ū pang-chānLēng-gōa chit khóaⁿ chheh khah kháu, siá nn̄g-chióng choân-hàn kap choân-lô. Put-kò chiàu góa ê kha-thâu-u lâi siūⁿ choân-lô bô siáⁿ lâng lâi khòaⁿ. He sī thó-chè chóa niâ. Góa sī siūⁿ bô ūi-siáⁿ-mi̍h mài seng ēng hàn-lô--leh.

Koh kóng tńg--lâi, hia 3 chióng Tâi-gí chheh, hiān-chhú-sî tùi Tâi-gí pó-liû sī toh chi̍t chióngHe sī ài hō͘ tha̍k-chiá su-khó--ah. Tha̍k-chiá koh ū gōa chē ChēSī chin-chiàⁿ chē He to koh khian khì kàu-io̍k--ah. Lí nā m̄ sī siá chia 3 chióng í lāi--ê, lí sī siá sim sng--ê niâ.

2016/9/25





2016年9月19日 星期一

感想--台語人ài有ê台語素養

<<感想--台語人àiê台語素養>>

本底欲落ê主題是<<現代人àiê台語素養>> á<<台獨人àiê意識 (台語/母語)>>。尾--a,驚題目sioⁿ大,對象範圍sioⁿ大才改成現在án-ne。因為台語佇大部份人ê眼內是邊緣niâ,甚至對母語人士ê眼內仝款。咱想欲談論是我ka-tī ê觀察,閱讀,學習,寫作ê經驗。Che是學習語言ê過程niâ,愛笑ê是,欲談論ê語言是咱ê母語。Chē-chē人準講ka-tī會曉講,是會曉母語--ahheka-tī leh 38假大pān。無法度用文字寫---來,kám算會,資訊無法度kap國際接---來,án-ne 對語言本身素養敢有到?當然he m̄-nā ka-tī本身ê問題。

當然,咱chiah無欲講文字化kap任何體制內ê問題。教育問題,不管學校教育,家庭,社會lóng做無夠。Che 家己愛去理解,身為1 ê台語運動者,koh愛理解。咱尊重任何1人對台語保存ê行為kap心意,不管好báiphì-siùⁿ其它人ê用字來掩khàm ê無知,咱會看袂起。尤其是無羅馬字當作是拚意niâhe是伊本身對歷史kap看無ê關係,信你去問看māi,比半桶師koh-khah半桶。Koh m̄-thanghiah 「文學」kha-chhng目來看台語文ê過程,濟濟人kan-taⁿ看「文學」,soah袂記歷史kap發展過程中ê têng-têng-tha̍h-tha̍h,標準tī toh-ūi?過去濟濟台語文內有chiâⁿ濟台語用詞,台語寫手無愛用,tian-tò用華語,華語化--去,soah講語言是會進化ê言論,白--ê硬講成烏--êHe lóng願去學習ê關係,用ka-tī有限ê知識去看別人,kohgâu大聲烏白講。以上是針對運動者ê看法。歷史ài認捌--lahchiah來談論用字án-chóaⁿ用,因為che lóng討論過--ah,絕對是你第1人才想tio̍h--ê。咱欲講「台語素養」chìn前,ka-tī ê修養mā ài好,khah 顧謙leh,袂曉愛學去讀寡冊,人教愛khah受教--lahm̄-thang當作ka-tī是十項全能,kan-taⁿ gōng 人會相信,偏偏目前gōng人愛造神,愛信神,無主張。Che才是母語學習過程ê敗害。

我定義台語人,包括用台語寫作,運動者,學者,教師。Che算是狹意--ê。廣義定義是任何1人母語是台語ê人,總--是,in 無一定有意願,有意識leh參與chia ê活動。

Chit是欲寫論文,án-ne sioⁿ--ah,我ê知識kap時間有限。先用條列式來列chi̍t-kóa我看tio̍h ê重點。

1.       學習文字,愛會曉羅馬字。除了寫作khah文字化lia̍h外,羅馬字工具性強,學習效果會khah好,舉1例,咱chē-chē人(包括我ka-tīlóng hō͘華語khiú--去,聲調lóng--去,che漢字án-chóaⁿ來講效果kámkhah好?記載地方性腔口羅馬字koh jú 免講有che好處。早期教會chē-chē文史thèng-hó thang 1 ê干證。M̄-thang 看無chiahê台語資產。
初學者欲來學,tiāⁿ-tio̍h愛先白話字á是教育部羅馬字。其它--ê,我看是無可能koh再使用ah是講大聲話,che是歷史使然,看王育德,林繼雄先 to知知。當然,咱會欽佩in ê phah-piàⁿ。教育部推sak羅馬字主要是欲sak漢字,羅馬字當作拼音niâ,所致,我個人á是寫白話字為主,che牽涉1 kóa反政府/漢字ê對抗。目前是漢羅為主,全羅做目標。
2.      認捌過去歷史。真chē台語本身to有本土意識,所以chiah會行chi̍t條路。總--是,有chiâⁿ chē台語歷史並無hông---來,mā chiâⁿ oh知影。咱有了解,我想的確冤枉路會減行寡。Nā有學習ê心,歷史ài加減知影。
3.      加讀別人ê作品,不管好báiChe m̄是叫你愛好好á讀,11字解讀,thang理解困境,咱koh差華語chiâⁿ--leh。除了文化lia̍h外,語法leh?照我ê經驗,khah早寫台語--ê 台語lónghiah 寫華語koh寫台語ê作家好chiâⁿ chē lehSiáng ê素養好?是台語文學á是文學台語?Che問題欲改,心態愛改,無者,是欲推sak siáⁿHoah--êM̄-thang kan-taⁿka-tī ê作品niâ。大量閱讀chiah是正路。
4.      繼續學習,mài 排斥ê語辭,查字典,問人。現chūn網路chiâⁿ時行,咱文字電子化愛khah tòe tio̍h時代,會chiâⁿ chhui-sak台語 chinêchān。總--是,另外1角度來看是愛來對抗,網路世界tiāⁿ-tio̍h愛有母語。無,欲án-chóaⁿ生存。Chē-chē台語作家,除了出冊lia̍h外,佇網路頂soah lóng phah華語khah濟,án-ne是欲án-chóaⁿsak台語,hoān-sè hām自序用華語寫--ê。當然,可能是欲鼓舞捌讀台語ê人來讀台語,總--是,咱kám án-ne無憑信?無,內容台語是欲án-chóaⁿ讀?Áka-tī ê 根本台語素養無夠,soah來會hia市場理論?Che應該身為1 ê台語人愛反省--êMài講大聲,顧謙來學習,提升素養,che應該kap追求台語文學性ê路線是仝--ê

chām-á,看見1捌寫台語,捌台語文運動ê人發表個人ê看法。我認為衝突是好--ê,總--是,愛佇相仝款ê知識之下來談論,無,是leh浪費時間,而且造成ê負作用chiâⁿ大。有時咱(我)反抗是hôngê敢想講有法度將發言權the̍h--tńg-lâikan-taⁿ hō͘chiah ê人見笑,將in來拆破。咱àihia ê是真心欲來sak母語,是欲chhia-iāⁿ ka-tī,叫人來扶轎。冊lóng māchiâⁿ濟,大頭病情oh改,後1 ê世代,咱mā看無是悲觀。

Chit 3 冬,工作lia̍h外收集冊,寫kap讀。Sui-bóng時間都合chiâⁿ liōnglak-tē-á無夠深,穡頭ài做,家庭ài顧,che māchē-chē自願投入母語運動êê困境。123 點鐘khioh台語文ê記持,我感覺chit 3冬活了比過去30gōa koh-khah快活,實在。He是因為有1 ê目標,對ka-tī ê交代。落筆kàu chia tō先收---來,心思愛先停---來,因為中畫歇睏時間已經來結束。寫無了ê部份,等待日後chiah koh來補。路,會行gōa久,後 1 ê 3冬,咱kan-taⁿ會淺想--chi̍t-ē m̄-káⁿ ǹg-bāng


2016/9/20 中晝頓食飽寫