Tâi-gí siá-hoat

<Tâi-gí siá-hoat>

Lán chit kúi tang mā sǹg khòaⁿ chiâⁿ chē Tâi-gí chheh ah.Beh mn̄g ka-tī chi̍t kóa mn̄g-tê, nā Tâi-gí ē pó-liû--lo̍h-lâi, ē koh chhun toh chi̍t chióng siá-hoat. Che sī chiam-tùi bûn-jī niâ, koh iáu-bē kóng tio̍h gí-giân.

Chiàu hiān-chhú-sî, kan-taⁿ ē chhun 3 chióng.

1.       Choân-hàn

2.      Hàn-lô

3.      Choân-lô.

（Jī-tián bô sǹg）

Tōa-goân-chek Hàn-jī tiāⁿ-tio̍h ài thóng-it--ê, seng mài koán kàu-io̍k-pō͘ chò liáu siáⁿ-khóaⁿ. Ka-tī o͘-pe̍h chō-jī--ê, tiāⁿ-tio̍h ē bô tha̍k-chiá, tû-hui ū lâng goān-ì lâi hoan. Ka-chai, kòe-khì ū chiâⁿ chē sian-pòe tâu-li̍p hiah koa-á-chheh ê tiān-chú-hòa, hō͘ chē-chē toan-tiah ê gí-sû lâu--lo̍h-lâi. Che thèng-hó soat-bêng LÔ-MÁ-JĪ ê hó-chhù, kang-kū-sèng.

Mā seng mài kóng kàu-io̍k-pō͘ ê sim-lí sī beh sak hàn-jī niâ. Tâi-lô kap PE̍H-ŌE-JĪ khah-si̍t sī bô siáⁿ chha-pia̍t. Lán bô te̍k-pia̍t pâi-thek, khòaⁿ kò-jîn.

Hàn-lô èng-kai sī chi-chhî-chiá ǹg choân-lô ê bo̍k-piau. Lán mā seng kā choân-lô àn hā.

Án-ne, khòaⁿ chhun choân-hàn kap hàn-lô niâ.

Lán siat-sú chi̍t-kóa mn̄g-tê, toh chit chióng siá-hoat ū hoat-tō͘ pó-liû khah oân-chéng ê Tâi-gí koh ū khah hó ê kàu-io̍k kang-kū-sèng？Tong-jiân, jīm-hô toh chi̍t chióng lóng ài kàu-io̍k.

LÔ-MÁ-JĪ ê te̍k-sek sī siáⁿ？四書五經讀透透毋捌黿鼇龜鼈竈。（sù-si gō͘-keng tha̍k thàu-thàu, m̄ bat gôan ngô͘ ku pih chàu.）

Jī-bú chió koh ū pheng-im pó-liû kok tē-hong ê khiuⁿ-kháu, tú-chiah kóa-á-chheh ê lē í-keng chiâⁿ bêng--ah. Jî-chhiáⁿ tú tio̍h gōa-lâi-gí koh ē-sái sûi-sî chiò it-tēng ê kui-chek lâi hō-miâ,hàn-jī siá-hoat chiâⁿ oh thóng-it, sī beh ná kiâⁿ hiòng kok-chè-hòa. O̍h hàn-jī kám bián seng o̍h pheng-im？O̍h hàn-jī kám m̄-bián o̍h chhit-siaⁿ, siaⁿ-tiau？Kám tio̍h ài hiah siâng têng-kang？P-ph-b í-keng sī kòe-sî ê mi̍h to bián koh tâm-lūn. M̄-thang kóng LÔ-MÁ-JĪ kan-taⁿ sī chù-im chit khoán bô tì-sek ê ōe. Sè-kài m̄-sī hàn-jī chiah sī jī.

Lán chai chia ê hó-chhù beh hō͘ lâng sêng-jīn chiâⁿ oh, iû-kî chit khóaⁿ ê khoân-kèng kap chē-chē lâng pó-siú ê su-sióng.

Nā kàu-io̍k chún-kóng án-ne, ha̍k-hāu lóng ū kà, sī án-chóaⁿ ē khòaⁿ bô？He m̄ tō sī kā LÔ-MÁ-JĪ tòng-chò pheng-im niâ, ū hit chióng kan-taⁿ hàn-jī sī hàn-jī ê su-sióng. Khòaⁿ chē-chē choân-hàn ê chheh mā sī chù-kái chiâⁿ chē pheng-im, he sī ūi-siáⁿ-mi̍h？ Kám sī sim-thāi tō sī LÔ-MÁ-JĪ m̄ sī jī？ Tiāⁿ-tio̍h ū chi̍t-kóa kai-kip tī lāi-té.

In nā kóng bô, chhéng-kàu sī án-chóaⁿ mā seng siá LÔ-MÁ-JĪ chiah chù-kái hàn-jī tō hó. Pêⁿ-pêⁿ lóng sī jī, kám lóng bô chha？Siá hàn-jī chù-kái kám ē khah chió？Siá hàn-jī nā beh liām kám bē tâⁿ-khì？

Che mā khòaⁿ chhut LÔ-MÁ-JĪ ê kang-kū-sèng í-keng hông am-khàm khiài--ah. Hàn-jī hiān-chhú-sî ê kang-kū-sèng sī ké--ê, sī hông khòng-chè--ê, koh ū lâng ê pûn-tōaⁿ chò-sêng--ê. Kang-kū-sèng, hāu-lu̍t sī lâng tiau-kang ba̍k-chiu tòng-chò bô khòaⁿ--ê, thiah-pe̍h-kóng, tō sī m̄ goān khì ha̍k-si̍p niâ.

Tong-jiân, it-poaⁿ siá-chò ū khó͘-lêng bô ēng tio̍h hia lán kóng--ê khah toan-tiah ê Tâi-gí sû mā bô su-iàu. Lán lâi khòaⁿ ê sî tō ē mn̄g ka-tī che sī beh tha̍k siáⁿ-mi̍h im？Che sī Tâi-gí bûn？Kap ēng tha̍k hôa-gí ū siáⁿ-mi̍h cheng-chha？Tha̍k-chiá sī ēng hôa-gí á sī Tâi-gí lâi tha̍k？Tùi tha̍k-chiá ê gí-giân ê pō͘-hūn kám ū-iáⁿ ū pang-chān？Lēng-gōa chit khóaⁿ chheh khah kháu, siá nn̄g-chióng choân-hàn kap choân-lô. Put-kò chiàu góa ê kha-thâu-u lâi siūⁿ choân-lô bô siáⁿ lâng lâi khòaⁿ. He sī thó-chè chóa niâ. Góa sī siūⁿ bô ūi-siáⁿ-mi̍h mài seng ēng hàn-lô--leh.

Koh kóng tńg--lâi, hia 3 chióng Tâi-gí chheh, hiān-chhú-sî tùi Tâi-gí pó-liû sī toh chi̍t chióng？He sī ài hō͘ tha̍k-chiá su-khó--ah. Tha̍k-chiá koh ū gōa chē？ Chē？Sī chin-chiàⁿ chē？ He to koh khian khì kàu-io̍k--ah. Lí nā m̄ sī siá chia 3 chióng í lāi--ê, lí sī siá sim sng--ê niâ.

2016/9/25

感想--台語人ài有ê台語素養

<<感想--台語人ài有ê台語素養>>

本底欲落ê主題是<<現代人ài有ê台語素養>> á是<<台獨人ài有ê意識 （台語/母語）>>。尾--a，驚題目sioⁿ大，對象範圍sioⁿ大才改成現在án-ne。因為台語佇大部份人ê眼內mā是邊緣niâ，甚至對母語人士ê眼內mā仝款。咱想欲談論是我ka-tī ê觀察，閱讀，學習，寫作ê經驗。Che是學習語言ê過程niâ，愛笑ê是，欲談論ê語言是咱ê母語。Chē-chē人準講ka-tī會曉講，tō是會曉母語--ah，he是ka-tī leh 38假大pān。無法度用文字寫--落-來，kám算會，資訊無法度kap國際接--起-來，án-ne 對語言本身素養敢有到？當然he m̄-nā ka-tī本身ê問題。

當然，咱chiah無欲講文字化kap任何體制內ê問題。教育問題，不管學校教育，家庭，社會lóng做無夠。Che 家己愛去理解，nā身為1 ê台語運動者，koh愛理解。咱尊重任何1人對台語保存ê行為kap心意，不管好bái。Nā是phì-siùⁿ其它人ê用字來掩khàm 伊ê無知，咱會看袂起。尤其是無kā羅馬字當作是拚意niâ，he是伊本身對歷史kap看無ê關係，m̄信你去問看māi，比半桶師koh-khah半桶。Koh有 m̄-thang用hiah 「文學」kha-chhng目來看台語文ê過程，濟濟人kan-taⁿ看「文學」，soah袂記歷史kap發展過程中ê têng-têng-tha̍h-tha̍h，標準tī toh-ūi？過去濟濟台語文內有chiâⁿ濟台語用詞，台語寫手無愛用，tian-tò用華語，華語化--去，soah講語言是會進化ê言論，白--ê硬講成烏--ê。He lóng是m̄願去學習ê關係，用ka-tī有限ê知識去看別人，koh假gâu大聲烏白講。以上是針對運動者ê看法。歷史ài認捌--lah，chiah來談論用字án-chóaⁿ用，因為che lóng討論過--ah，絕對m̄是你第1人才想tio̍h--ê。咱欲講「台語素養」chìn前，ka-tī ê修養mā ài好，khah 顧謙leh，袂曉愛學去讀寡冊，人nā教愛khah受教--lah，m̄-thang當作ka-tī是十項全能，kan-taⁿ gōng 人會相信，偏偏目前gōng人愛造神，愛信神，無主張。Che才是母語學習過程ê敗害。

我定義台語人，包括用台語寫作，運動者，學者，教師。Che算是狹意--ê。廣義定義是任何1人母語是台語ê人，總--是，in 無一定有意願，有意識leh參與chia ê活動。

Chit篇m̄是欲寫論文，án-ne sioⁿ長--ah，我ê知識kap時間有限。先用條列式來列chi̍t-kóa我看tio̍h ê重點。

1.       學習文字，愛會曉羅馬字。除了寫作khah文字化lia̍h外，羅馬字工具性強，學習效果會khah好，舉1例，咱chē-chē人（包括我ka-tī）lóng hō͘華語khiú--去，聲調lóng走--去，che漢字án-chóaⁿ來講效果kám會khah好？記載地方性腔口羅馬字koh jú 免講有che好處。早期教會chē-chē文史thèng-hó thang 做1 ê干證。M̄-thang 看無chiah大ê台語資產。

Nā初學者欲來學，tiāⁿ-tio̍h愛先白話字á是教育部羅馬字。其它--ê，我看是無可能koh再使用ah，m̄是講大聲話，che是歷史使然，看王育德，林繼雄先 to知知。當然，咱會欽佩in ê phah-piàⁿ。教育部推sak羅馬字主要是欲sak漢字，kā羅馬字當作拼音niâ，所致，我個人á是寫白話字為主，che牽涉1 kóa反政府/漢字ê對抗。目前是漢羅為主，全羅做目標。

2.      認捌過去歷史。真chē台語本身to有本土意識，所以chiah會行chi̍t條路。總--是，有chiâⁿ chē台語歷史並無hông講--出-來，mā chiâⁿ oh知影。咱nā有了解，我想的確冤枉路會減行寡。Nā有學習ê心，歷史ài加減知影。

3.      加讀別人ê作品，不管好bái。Che m̄是叫你愛好好á讀，1字1字解讀，thang理解困境，咱koh差華語chiâⁿ濟--leh。除了文化lia̍h外，語法leh？照我ê經驗，khah早寫台語--ê 台語lóng比hiah 寫華語koh寫台語ê作家好chiâⁿ chē leh。Siáng ê素養好？是台語文學á是文學台語？Che問題欲改，心態mā愛改，無者，是欲推sak siáⁿ？Hoah爽--ê？M̄-thang kan-taⁿ看ka-tī ê作品niâ。大量閱讀chiah是正路。

4.      繼續學習，mài 排斥m̄捌ê語辭，查字典，問人。現chūn網路chiâⁿ時行，咱文字電子化愛khah tòe 會tio̍h時代，會chiâⁿ做 chhui-sak台語 chin大ê幫chān。總--是，另外1角度來看mā是愛來對抗，網路世界tiāⁿ-tio̍h愛有母語。無，欲án-chóaⁿ生存。Chē-chē台語作家，除了出冊lia̍h外，佇網路頂soah lóng phah華語khah濟，án-ne是欲án-chóaⁿ來sak台語，hoān-sè hām自序mā用華語寫--ê。當然，可能是欲鼓舞m̄捌讀台語ê人來讀台語，總--是，咱kám 愛án-ne無憑信？無，內容台語是欲án-chóaⁿ讀？Á是ka-tī ê 根本台語素養無夠，soah來會hia市場理論？Che應該身為1 ê台語人愛反省--ê。Mài講大聲，顧謙來學習，提升素養，che應該kap追求台語文學性ê路線是仝--ê。

前chām-á，看見1寡m̄捌寫台語，m̄捌台語文運動ê人發表個人ê看法。我認為衝突是好--ê，總--是，愛佇相仝款ê知識之下來談論，無，是leh浪費時間，而且造成ê負作用chiâⁿ大。有時咱（我）反抗是hông逼—ê，m̄敢想講有法度將發言權the̍h--tńg-lâi，kan-taⁿ 欲hō͘chiah ê人見笑，將in來拆破。咱ài知hia ê人m̄是真心欲來sak母語，是欲chhia-iāⁿ ka-tī，叫人來扶轎。冊lóng mā看chiâⁿ濟，大頭病情oh改，後1 ê世代，咱mā看無是悲觀。

Chit 3 冬，工作lia̍h外收集冊，寫kap讀。Sui-bóng時間都合m̄是chiâⁿ liōng，lak-tē-á無夠深，穡頭ài做，家庭ài顧，che mā是chē-chē自願投入母語運動ê人ê困境。1工2、3 點鐘khioh台語文ê記持，我感覺chit 3冬活了比過去30冬gōa koh-khah快活，實在。He是因為有1 ê目標，對ka-tī ê交代。落筆kàu chia tō先收--起-來，心思愛先停--起-來，因為中畫歇睏時間已經來結束。寫無了ê部份，等待日後chiah koh來補。路，會行gōa久，後 1 ê 3冬，咱kan-taⁿ會淺想--chi̍t-ē m̄-káⁿ ǹg-bāng。

2016/9/20 中晝頓食飽寫…